Akıntıda, rüzgarda ve gelgit durumunda gemiyi yönlendirmek her zaman zor bir meseledir. Bu kuvvetlerin üçü de gemiyi yanal olarak rotasından kaydırabilir. Görevli zabit geminin güvenle seyretmesi için bu kuvvetleri gözlemlemeli ve sık sık iyileştirici önlemler almalıdır.
Şiddetli rüzgar ve gelgit durumlarında yanaşma manevraları genellikle römorkörler tarafından desteklenir. Çeken, iten veya yanal kaymaya karşı kuvvet uygulayan herhangi bir römorkör olabilir. Bunlar halihazırda var olan gemi makinesi, dümen ve iterlere(varsa) ilavedir.
Koşullar fark etmeksizin yanaşma manevrasının hızı düşük olmalıdır. Birçok durumda bu hızın 2 knot ve daha altında tutulması en iyi olacaktır. Baş ve kıç iterler yalnızca düşük hızlarda etkilidir ve rıhtıma yaklaştıkça etkileri azalır.
Zabit gemiyi avara ederken, normal olarak geminin kıçını sancağa ya da iskeleye doğru açar. Dolayısıyla geminin başı da ters yönde iskele ya da sancağa kayar. Bu etkiye “canting” denir.
Sağa devirli pervaneye sahip bir gemide pervane çalışırken padıl etkisinden dolayı geminin kıçı sancağa, başı iskeleye kaçar. Tersi durumda, sola devirli pervaneye sahip bir gemide, geminin kıçı iskleye, başı sancağa kaçar. Bu durumda baş iter devreye girer. İlk durumda sancağa doğru çalıştırılarak baş tarafın iskeleye kaçması engellenir. İkinci durumda ise iskeleye çalıştırılır.
Baş iterlerin kendi makineleri vardır. Baş iterin gücü genellikle bu makinenin gücüne bağlıdır. 800-1000 HP gücündeki baş iterler 150-160 m tam boya, 22-25 m genişliğe ve 10.000-12.000 GRT hacme sahip gemileri yönlendirmek için yeterli gücü sağlarlar. Yanaşma esnasında 3-4 bofor (11 knot) şiddetindeki rüzgara karşı koyabilirler.
Daha fazla rüzgar alan alanlarda, daha uzun tam boya ve hacme sahip gemilerde, daha güçlü baş iterlerin kullanılması gerekmektedir.
Baş iterler genellikle limana gelen gemiler tarafından kiralanan römorkörlerin yerini almaları için monte edilir, geminin işletme maliyetini düşürür. Fakat bazı limanlarda römorkör kullanmak zorunludur. Bu durumda baş iterler manevraya yardımcı unsur olarak çalıştırılır.
Demirleme esnasında da baş iterler önemli bir role sahiptir. Demirlerken geminin başı, baş iter kullanılarak demir zincirinden uzak tutulur.
Gemi döndürülürken baş iter önemli bir parçadır. Kalabalık limanlar gibi sınırlı alanlarda, geminin tam olarak kendi ekseni etrafında döndürülmesi gerekebilir. Bu gibi durumlarda gemi üzerindeki hız sıfıra indirilerek baş iter yardımıyla kıç ekseni üzerinde istenilen yöne döndürülür.
Bazen geminin kıçı da pervane ve dümen ile döndürülür. Fakat bu durumda geminin kıçı ensel olarak iskele ya da sancağa kayacaktır. Geminin kıçı sancak ya da iskeleye doğru kayarken baş iterlerin geminin pruvasını istenilen yönde tutuması, padıl etkisini en aza indirmesi amaçlanır.
Kıça doğru manevra yapılırken, kıçtan bir römorkör yardımı alınmalı ve baş iter gereken durumlarda gemiyi çeki halatı ile doğrusal bir hatta tutmak için kullanılmalıdır.
Baş iterlerin manevrada kullanımına bir örnek: Kıyı Emniyeti’ne bağlı 88 m boyundaki Nene Hatun gemisini iskeleye yanaştırırken önce geminin kıçı yanaştırılıp kıç spring verilir, daha sonra baş iter yardımıyla geminin başı iskeleye yanaştırılarak kıç palamar ve baş palamar verilirdi. Sonrasında gemi hem baş iter hem de kıç iter yardımıyla rıhtıma aborda edilerek açmazlar verilir ve halatların boşları alınırdı. Örnek verdiğim geminin hem başta hem kıçta 2 adet iteri olduğu için manevra kabiliyeti çok geniş.
Baş iter tüm bu anlattıklarımdan dolayı gemi manevrasında önemli bir rol oynar. Ancak ne zaman ve nasıl kullanılması gerektiği denizde edinilecek deneyimle öğrenilir. Yazıya Nene Hatun’dan birkaç fotoğraf ile son verelim.
“Yazılar” menüsünden diğer yazılarıma da göz atabilirsiniz 🙂
Ilgın'ın Seyir Defteri 