Tanker Türleri: Tankerlerin Kapsamlı Sınıflandırılması

“Genel Kargo gemisi” 1500’lerin sonlarında, denizciliğin uluslararası ticarete etki etmeye başlamasıyla her tür gemi için kullanıldı.

O zamanlar tüm gemiler benzer konseptte inşa ediliyordu. Farklı kargoların farklı derecelerde özen ve dikkat gerektirdiği gerçeği dikkate alınmıyordu.

Ancak geçen zamanda, gemiler daha fazla şekillenmeye başladı. Özelleştirme kısa sürede zahmete değer görüldü.

Bir başka sebep uluslararası ticarette bir noktadan diğerine tek seferde taşınan malların daha fazla miktarda taşınması talebi oldu. Bu, farklı tipte gemilerin üretiminin birincil sebebi oldu.

Dökme sıvı yüklerin taşınması ilk olarak 19. Yüzyılın sonunda petrolün keşfi ve çıkarılması ile başladı.

O zamanlar tankerler dökme sıvıyı rafinerilerden uluslararası pazara ulaştırmak için ana taşıma yöntemi olarak ortaya çıktı. Farklı enerji ürünlerinin çıkması ile farklı tanker tiplerine olan ihtiyaç kendini gösterdi.

Şimdilerde ham petrol, son petrol ürünleri, sıvılaştırılmış doğal gaz, kimyasal ürünler, yemeklik yağlar, şarap, meyve suyu ve melas gibi ürünler küresel deniz endüstrisinin temel taşlarıdır. Tankerler dünya gemi filo tonajının %33’ünden fazlasına sahip olarak önemli bir yere sahiptir.

Tankerler tüm küresel kargo operasyonu içerisinde çok önemli bir çarktır. Devasa varlıkları ile dünya çapında toplu ürün taşınmasına yardımcı olurlar ve sürekliliği sağlarlar.

Tankerler yalnızca belirli bir tür ile sınırlı değildir. Okyanus ötesi kargo taşımacılığında kullanılan çok sayıda tanker varyasyonu vardır. Bu tankerlerin sınıflandırılması farklı faktörlere dayanabilir.

Bu makalede çeşitli tanker türlerinin kullanım, yapı ve boyut açısından kapsamlı bir şekilde sınıflandırılmasını göreceğiz.

Ancak tankerlerin sınıflandırılmasında iki kategori vardır:

• Tipe/amaca göre
• Boyuta göre

Tankerlerin Tip Bazında Sınıflandırılması

• Petrol Tankerleri: Adından da anlaşılacağı üzere petrol ve yan ürünlerini taşır. Ancak petrol tankeri genel bir terminolojidir, sadece ham petrolü ifade etmez. Petrol, motorin, kerosen ve parafini de ifade eder.

Petrol tankeri dökme petrol taşımak için tasarlanmıştır. Bu gemiler ham petrolden rafine ürünlere kadar geniş bir ürün yelpazesini taşır. Boyutları dedveyt ton ile ölçülür. 55,000 DWT’den 300.000 DWT’lik VLCC’ler kadar geniş boyutlara sahiptir.

Bu petrol tankerlerinin çoğu ticari petrol ithalatçıları ve ihracatçıları, hatta hükümet tarafından işletilmektedir. Muazzam boyutlarından dolayı petrolü bir yerden diğerine taşımayı çok ucuz hale getirmişlerdir. Örneğin, tipik bir petrol tankeri taşıma ücreti galon başına 2 ila 4 Cent arasındadır.

Petrol tankerleri ayrıca iki ayrı türe ayrılır: Ham petrol tankerleri ve ürün tankerleri

• Ürün Tankerleri: Yukarıda adı geçen petrol bazlı kimyasalları taşımak için kullanılır.

Ürün tankerleri farklı kalitelerde rafine petrol ürünlerini en yakın toptan pazara taşır. Ham petrol tankerleri ile karşılaştırıldıklarında boyutları daha küçüktür.

Tankları ürünü korumak ve tankın daha kolay temizlenmesi için epoksi ile kaplanmıştır.

• Ham Petrol Tankerleri: Ham petrolü çıkartılan noktadan rafineye taşımak için kullanılır.

Bu tankerler büyük miktarda rafine edilmemiş ham petrolü çıkarma noktasından rafine edilip çeşitli ürünler olarak pazarlanmak üzere rafineriye taşır.

Farklı çeşitlerdeki tankerlere göre daha büyük boyuttadırlar.

• Gaz Tankerleri: Gaz taşımak için özel olarak tasarlanmış tankerlere denir. Farklı formlarda gazları taşımak için özelleştirilmişlerdir.

Teknik olarak bu gemiler dökme yük, konteyner ve diğer tanker çeşitlerine göre daha ileri düzeydedir. Çoğunlukla Kore veya Japonya tersanelerinde inşa edilirler.

Gaz tankerleri taşınan kargo tipine ve taşıma standartlarına göre aşağıdaki beş kategoriye ayrılabilir:

• Tam basınçlı gemiler
• Yarı basınçlı gemiler
• Etilen gemileri
• Tam soğutmalı LPG gemileri
• LNG gemileri

• Tam Basınçlı Gemiler: Bu gemilerin işletilmesi diğer gaz tankerleri ile karşılaştırıldığında daha kolaydır. Kargo ortam sıcaklığında taşınır. “C tipi” denilen, Karbon içerikli çelikten yapılmış tanklara sahiptirler ve bu tanklar 18 atmosfer basıncına (barg) dayanıklıdır. Isı izolasyonu bulunmaz. Kargo, gemiye ait devreler ile iletilebilir. Dizayn edilen basınç standartlarından dolayı genellikle küçük yapıda olurlar, tanklar son derece ağırdır.
• Yarı Basınçlı Gemiler: Tam basınçlı gemilere tankların inşa ve yapı standartlarına göre çok benzerler. Fakat çalışabilecekleri en yüksek basınç 5-7 bar arasıdır.

Çok çeşitli gaz yüklerini taşımak için kullanılır ve genellikle Akdeniz ve Kuzey Avrupa’daki yoğun kıyısal seyir alanlarında görülür. Yük elleçleme esnekliği nedeniyle, yarı basınçlı tanklar epey popülerdir. 

• Etilen Gemileri: Bu tarz gemiler tek bir yük için inşa edilmiştir ancak LPG ve kimyasal yükler için de düzenlenebilirler. Kargo kapasiteleri 1.000-12.000m³ arasındadır. Bu tip gemiler de C tipi basınç tanklarına sahiplerdir. Tankerin çeşidine göre termal izolasyon ve sıvılaştırılma yapılabilir.
• Tam Soğutmalı LPG Gemileri: Bu tankerler düşük sıcaklıklarda ve atmosfer basıncında sıvılaştırılmış gaz taşır. Belirgin prizmatik şekilli kargo tanklarına sahiptirler. Tanklar %3,5 nikel çelikten yapılır ve -48°C sıcaklığa kadar düşürülebilirler. Kargo sistemine göre farklı türleri vardır:
  • Tek gövdeli fakat çift dip tanklı, huni ağızlı bağımsız tanklar
  • Çift gövdeli bağımsız tanklar
  • Çift gövdeli tümleşik tanklar
  • Çift gövdeli yarı-membran tanklar
• LNG Gemileri: Yüksek hacimli LNG ticareti için tasarlanmışlardır. 125.000m³ ile 135.000 m³ arasında kapasitelere sahiptir. Ortalama kullanım süreleri 20-25 yıldır. LNG, kaynama noktası olan -162°C’de taşınır. LNG gemilerinin muhafaza sistemleri çok çeşitlilik göstermektedir. Bağımsız kargo tankları veya membran tanklarla donatılmışlardır. LNG gemileri kargo muhafaza sistemine göre 5 farklı sınıfa ayrılabilir:

• Moss (Küresel-Tip A): Bu tankı dizayn eden The Norwegian Company Moss Maritime firmasının adını almıştır. Bu sistemi içeren tankerlerin çoğunluğu 4-5 tanka sahiptir. Bu tanklar gerektiğinde artırılabilen 22kPa (3.2Psi) çalışma basıncına sahiptir.
• IHI (Prizmatik-Tip B): Kendinden destekli prizmatik B tipi tank Ishikawajima-Harima Industries tarafından tasarlanmış ve 2 gemide kullanılmaktadır. Membranlı LNG gemilerinin çoğunda var olan “çalkalama” sorununa özel olarak tasarlanmışlardır. Geçmişte meydana gelen çeşitli kazalar sebebiyle, bu tanklar iç hasarlara dayanacak şekilde tasarlanmışlardır.
• TGZ MARK III: Technigaz tarafından tasarlanan membran tipi tanklardır. Katmanlardan meydana gelmektedir. Birincil katman olarak 12 mm kalınlığında paslanmaz çelikten ve ikinci katman olarak membranı takip eden birincil izolasyon, ardından ikincil izolasyondan meydana gelir. Tüm bu katmanlar geminin yapısı gereği dışarıdan desteklenmektedir.
• GT96: Gaztransport tarafından tasarlanan bu tasarım ısı büzülmesine uğramayan nikelli çelikten yapılmış birincil ve ikincil membrandan meydana gelir. Burada izolasyonu sağlamak için perlit ile doldurulmuş, nitrojen gazı ile yıkanmış kontrplak plakalar vardır.
• CS1: Gaztransport ve Technigaz tarafından tasarlanmıştır. Bu tasarımda, en iyi iki bileşen olan MKII ve No96 sistemleri kullanılmıştır. Birincilden üçüncül bariyere kadar nikelli çelikten imal deilmiştir. Şu ana kadar bu sistem kullanılarak yalnız 1 tersane tarafından 3 gemi yapılmıştır.
• Kimyasal Tankerler: Çeşitli formlarda kimyasal yükleri taşımak için inşa edilirler ve taşıdıkları yüklerin kararlılığını korumak için özel olarak tasarlanmışlardır. Bu tanker gemilerine taşıdıkları belirli maddelerin kolayca ayırt edilebilmesi için özel olarak özel kaplama uygulanır.

Kimyasal tankerler çeşitli sıvı kimyasalları taşımak için kullanılırlar. Her kimyasal tanker devamlı aynı tür kimyasalı taşır. 5.000 DWT’den 35.000 DWT’ye kadar çeşitli boyutlardadır. Boyutları, kargolarının niceliklerinden ve limanlar ile kıyı tesislerinin boyut sınırlamalarından dolayı petrol tankerlerine kıyasla oldukça küçüktür.

Fenolik epoksi, paslanmaz çelik ve çinko boya gibi özel maddeler ile kaplanmış tanklara sahiplerdir. Tankların bu kaplama tipi, taşınabilecek kargo tipini belirler.

Kimyasal tankerler geleneksel olarak tiplerine göre 3 kategoriye ayrılır:

1. TİP 1: Çok ciddi çevre felaketi ve güvenlik risklerine sahip ürünlerin taşındığı, sızıntılara karşı azami ölçüde tedbir alınmış kimyasal tankerler.
2. TİP 2: Belirgin derecede şiddetli çevre felaketi ve güvenlik riskine sahip ürünlerin taşındığı, sızıntılara karşı önemli önlemler alınmış kimyasal tankerler.
3. TİP 3: Fazlasıyla şiddette çevre felaketi ve güvenlik riskine sahip ürünlerin taşındığı, hasarlı durumda orta derecede önlemler alınmış kimyasal tankerler.

IMO Tip 1 kargo limitlerinden beri tankerlerin çoğu IMO tip 2 ya da 3 standardındadır.

• Bulamaç Tankerleri: Bulamaç, su içerisinde dağılmayan ve çözünmeyen maddeleri ifade eder. Aksi halde atık olarak adlandırılırdı. Bulamaç gübre olarak kullanılır ve bulamaç tankerleri bulamacın verimli olarak kullanabilecek alanlara taşınmasına yardımcı olur.

Bu tip gemiler normalde boşa harcanacak ürünleri ekonomik olarak kullanışlı alanlara taşırlar. Yük, genel olarak aromatik ve küresel yakıt pazarının küçük bölümünü oluşturan rafineri ürünlerinin yan ürünleridir.

Bu tip gemiler, bulamaç taşımak dışında diğer kimyasal yükleri taşımak için uygun değillerdir.

• Hidrojen Tankerleri: İsminin de ifade ettiği gibi, hidrojen tankerleri sıvılaştırılmış hidrojen gazını taşımak için kullanılan tankerlerdir.

Bu tankerler sıvılaştırılmış hidrojen gazını hacimsel olarak taşımak için özel olarak tasarlanmıştır. Başka bir amaçla kullanılamazlar. Hidrojen tankerlerini ilk tasarlayan şirket Kawasaki Heavy Industry’dir.

• Meyve Suyu Tankerleri: Adından da anlaşılacağı üzere bu tankerler meyve suyu taşımak için özel olarak tasarlanmışlardır. Meyve suyu tankerleri ya da daha özelleştirilmiş portakal suyu tankerleri yoğun miktarda portakal suyunu taşımak için kullanılır.

Brezilya kaynaklı konsantre veya taze portakal suyunu dünyanın farklı bölgelerine taşırlar. En büyük meyve suyu tankerlerinden biri olan Carlos Fischer Brezilya merkezlidir. Bununla beraber, başka meyve suyu tankerleri de mevcuttur.

• Şarap Tankerleri: Şarap taşımak, özellikle şarapları planlanan yerlere taşımak için kullanılan şık tankerler ortaya çıktıkça, çağdaş zamanlarda oldukça kolay ve uygulanabilir hale geldi.

Bu tankerler şarabı üretim yerinden farklı varış limanlarına taşırlar. Şarap tankerleri üretilmiş şarabı paketlenmek üzere bir ülkeden diğerine taşımada kullanılır.

• ITB (Entegre Römorkör Mavnaları): Bu tip gemilerde kıç taraf, uygun römorkörün mavnaya bağlanıp tek bir yapı haline gelmesi için girintili yapıdadır.

ITB’ler belirgin bir şekilde ABD’nin Doğu sahillerinde kullanılır. Bu tankerler, römorkör bağlandığı zaman tek bir yapı oluşturan mavnalardır.

ITB’lerin taşıma kapasitesi ürün tankerleri ya da ham petrol tankerleri kadar yüksek değildir ancak pazar talebi için yeterli boyuttadır. Taşıma kapasitesini artırmak için bir dizi mavna tek bir römorköre bağlanabilir.

ITB’ler iki gruba ayrılabilir:

1. İtme Modlu ITB: Bu gemiler sıradan bir gemiye benzer karakteristiktedir. Kötü hava koşullarına son derece uyumlu, stabil ve dinamiktir. Buradaki römorkör sefer boyunca itiş modunda kalır.
2. Çift Modlu ITB: Bu tip ITB’ler hem römorkörün birleşik olarak bağlanması ile hem de römorkörün güvenli bir mesafede yedeklemesi ile sefer yapabilirler. Havanın, ortam dinamiğinin ve çeki halatının stabilite standartlarını karşılar.

Tankerlerin Gövde İnşasına Göre Sınıflandırılması

Gövdelerinin inşasına göre tankerler iki kategoriye ayrılır. Bununla birlikte, IMO MARPOL Ek-1 düzenleme 13F içerisinde yeni inşa edilen 5000 DWT ve üzerindeki gemilerin çift cidarlı(gövdeli) yapılmasını zorunlu kılmıştır.

Tek Cidarlı Tankerler: Tek gövdeli tankerler su sızdırmaz tek bir dış katmana sahiptir ve bu katman geminin yapısı boyunca baştan sona uzanır. Bu tip tankerler denizlerde çevre felaketleri için çok büyük bir tehdittir. Tek cidarlı tekneler ayrıca çift cidarlı teknelere göre daha stabildir. Bu tekneler asıl problemi kargo tanklarının içinden geçen balast devrelerindeki sızıntılar ve sonucunda oluşacak muhtemel kargo kirliliğidir.

Çift Cidarlı Tankerler: Adının da ifade ettiği gibi, çift gövdeli gemiler gemi yapısı boyunca baştanbaşa uzanan su geçirmez iki katmana sahiptir.

Hem iç hem de dış katmanlar geminin yan taraflarında olduğu gibi dibinde de mevcuttur. İki gövde arasında bulunan boşluk geminin stabilizesini korumak için balast tankı olarak kullanılır.

Çift cidarlı gemiler kaza durumunda deniz çevresine daha az tehdit oluşturmasına rağmen tek cidarlı gemiler kadar stabil değillerdir. Bunun sebebi ağırlık merkezinin artması ve metasentır yüksekliğinin azalmasıdır.

Tankerlerin Boyutlarına Göre Sınıflandırılması

Boyut kategorisine göre birçok gemi sınıfı olmasıyla beraber, en sık kullanılanlar aşağıdaki gibidir:

1. VLCC: Very Large Crude Carrier olarak bilinen bu tankerlerin kargo kapasiteleri 250.000 tona kadardır.  

            2. ULCC: Ultra Large Crude Carrier olarak bilinen bu tankerlerin kargo kapasiteleri 500.000 tona kadardır.

            3. Panamax: Panama Kanalından geçebilecek maksimum büyüklükteki gemilerdir. Bu kategori altında bulunmayan tankerler, yani Panama Kanalından geçemeyecek olanlar Post-Panamax olarak geçer.

            4. Aframax: Özellikle Akdeniz, Çin Denizi ve Karadeniz’de kullanılır. Bu tankerler 80.000 ile 120.000 DWT arasındadır.

            5. Suezmax: Süveyş Kanalı’ndan geçebilecek maksimum boyuttaki tankerleri ifade eder.

Birçok kargo gemisinin okyanus kirliliğine neden olduğu ve deniz ortamını bozduğu bilinse de günümüzde bu tankerlerin mümkün olan en iyi nakliye verimliliğini sunduğu yadsınamaz.

Tanker Gemilerinin İstatistikleri

Kaynakça: Kaushik, Mohit, MarineInSıght, https://www.marineinsight.com/types-of-ships/different-types-of-tankers-extensive-classification-of-tanker-ships/ 29.09.2020